Պոետը սիրում էր աղջկան, սիրում էր անկեղծորեն և ամբողջ սրտով: Այդ սերը խանդաղատանքով էր լցնում նրա սիրտը, որովհետև աղջիկը բարյացակամորեն էր վերաբերվում նրան և անշուշտ ինքն էլ մի օր կսիրեր: Բոլոր հիմքերը կային այդպես ենթադրելու, որովհետև նրանց միջև սկսվել էր մի գողտրիկ, անմեղ և խոստումնալից սիրաբանություն:
Պոետը ոգեշնչվեց ու մի քանի նրբերանգ բանաստեղծություններ ձոնեց աղջկան: Ոչ ոք նրան այդպիսի գեղեցիկ տողեր չէր նվիրել, աղջիկը երանությունից յոթերորդ երկինք էր բարձրացել: Սակայն է՛լ ավելի մեծ երանության մեջ էր պոետը, որն իր պատրանքների մեջ կերտել էր աղջկա գեղեցիկ և չափազանցված կերպարը: Մինչև անգամ մղձավանջային երազի մեջ չէր կարող պատկերացնել, որ աղջիկն ընդունակ է բարյացակամ ժպտալ որևէ մեկին, մինչդեռ գուցե դա մի կին էր, որին դուր է գալիս տղամարդը, որը միանգամից պահանջում է ամեն ինչ:
Աղջկան անչափ դուր էր գալիս պոետի նրբին վերաբերմունքը, նրա ոչ դյուրին կյանքում ոչ մեկը այդչափ ուշադիր և հարգալից չէր եղել: Սակայն օրերից մի օր ժանտ կասկածները սկսեցին կրծել պոետի սիրտը, որոնք շատ շուտով հաստատվեցին: Աղջիկը չզլացավ բացատրել: Ճիշտ է, նա ասել էր, որ սիրում է պոետին, բայց բնավ նկատի չէր ունեցել այն սերը, որը կինը տածում է դեպի տղամարդը: Ահա այսպիսի հանգամանքներում հանկարծ պարզաբանվեց, որ աղջիկը մեկ այլ տղամարդու հետ է անցկացնում իր գիշերները: Գիշերները, կամ ցերեկվա երկու ժամը, որը ի վերջո միևնույն բանն է: Պոետը ծանր տարավ ճակատագրի դաժան հարվածը: Նա մի քանի խելացնոր գործողություններ կատարեց, որոնց աղջիկը հիմնականում ներողամտորեն վերաբերվեց: Բայց երբ մի պոռթկուն բանաստեղծություն գրեց, աղջկա համբերությունը սպառվեց: Աղջիկը պոետին վռնդեց իր կյանքից:
Ապրած բոլոր րոպեները մտածում էր աղջկա մասին: Երբեմն հեռվից տեսնում էր նրան, բայց հետո աղջիկը չքացավ, ու նա սկսեց տենդայնորեն փնտրել նրան: Ի վերջո հասավ մի անտառ, որը կասկածելիորեն անվերջ էր: Դյութանքներով ու հմայքներով լի մի վայր էր, որտեղ հրաշքները ամենասովորական բանն էին: Եղանակը հաճախ փոփոխվում էր, վայրի գազաններ էլ կային, բայց պոետը նրանցից չէր վախենում, որովհետև մի մեծ դանակ ուներ մոտը: Չէր հիշում, թե որտեղից է վերցրել, բայց հաստատ որոշել էր սպանել բոլոր չար ու բարի արարածներին, որոնք կհանդգնեին կանգնել իր ճանապարհին: Օրերը չէր հաշվում, գիտեր միայն, որ անձրև եկավ, ձյուն ու կարկուտ, ապա սկսեց այրել կիզիչ արևը: Կարծում էր, որ մեկ շաբաթ է անցել:
Վերջապես գտավ նրան: Գիշեր էր, լիալուսինը կախարդաշունչ լույսեր էր արձակում, իսկ աղջիկը նստած էր նստարանին և քնքշորեն ժպտում էր: Ճիշտ և ճիշտ նման էր այն աղջնակին, որին նա պատկերել էր իր երազների նկարազարդ աշխարհում: Կարծես մի չքնաղ հավերժահարս լիներ: Հագին մի թափանցիկ զգեստ էր, որի տակից պարզ գծագրվում էր տենչանք առաջացնող մարմինը: Աղջկա կրծքերը կարծես սպիտակ մարմար լինեին, որոնց վրա երկու հյութեղ բալեր էին դրված: Շուրթերը նուրբ էին ու բարակ, իսկը ալ հողմածաղիկներ, որոնք ստեղծված էին սեր ներշնչելու համար: Աչքերը մութ գիշերվա պես խորունկ էին և իրենց մեջ պարունակում էին աշխարհի բոլոր բանաստեղծական հրաշքները, կրոններն ու հավատալիքները:
— Ինչու այդքան ուշացար, ես սպասում էի քեզ,- ասաց աղջիկը:
— Դու ինքդ հեռացար ու ստիպեցիր, որ փնտրեմ քեզ:
— Ցանկանում էի համոզվել, թե արդյոք սիրում ես ինձ… Շատ վիրավորվեցի քո բանաստեղծությունից, իրավունք չունեիր այդպես վարվել ինձ հետ:
— Այդ բանաստեղծությունը փրկել է իմ կյանքը, և հիմա տանջվում ու տառապում է իմ փոխարեն:
— Բանաստեղծությունը մարդուն փրկի, և տանջվի ու տառապի նրա փոխարե՞ն…
— Հիշո՞ւմ ես, դու ինձ ասում էիր, որ հոգատար եմ եղել քո հանդեպ:
— Հիմա էլ չեմ ժխտում:
— Իսկ դու անտարբեր ես իմ կյանքի նկատմամբ, ինչո՞ւ:
— Այն կյանքի, որը քո այդ հանդուգն բանաստեղծությո՞ւնն է փրկել:
— Երբ լքեցիր ինձ, զգացի, որ կմեռնեմ:
— Նույն չափազանցությունները: Ամեն սիրահարի թվում է, թե ինքը կմեռնի:
— Օր ու գիշեր մտածում էի քո մասին: Հասկացա, որ երկար չեմ ձգի: Ու հենց այստեղ վերին ուժերը ներշնչեցին բանաստեղծություն գրել: Շարադրեցի մտքերս, որոնք իմ մեջ ուժ չէի գտել քեզ ասելու:
— Լավ, ենթադրենք: Բայց ի՞նչ կապ ուներ այն քո մեռնել ապրելու հետ:
— Զգացմունքներս թղթին հանձնելուց հետո միանգամից թեթևություն զգացի: Իսկ քեզ ցույց տվի, որովհետև միակ մարդն էիր, որի հետ կարող էի կիսվել:
— Լավ, ինչ եղել է անցյալում է… Գիտես, ես միշտ սրտի ջերմությամբ եմ հիշել մեր շփումը, մեր հարաբերությունները: Դու ուշադիր էիր ու սիրալիր, ես այնքան սիրում էի քո ժպիտը: Քո նվերներն անչափ թանկ էին ինձ համար:
— Բոլորն էլ անարժեք բաներ էին, ես չէի ցանկանում, որ ինձ սիրես հանուն ինչ-որ անշունչ առարկաների: Բայց ինչո՞ւ ես հիշեցնում այդ մասին: Ինչո՞ւ ես այդքան դաժան: Իմ նվիրած օծանելիքով ցողված դու գնացել ուրիշի գիրկը…
— Ոչ մեկի գիրկը չեմ գնացել: Ես նախասահմանված եմ քե՛զ համար:
— Ուրեմն դու սիրո՞ւմ ես ինձ:
— Նույնքան ուժգին, որքան և դու ինձ:
— Լիալուսինը վկա կլինի մեր հոգիների ու մարմինների միաձուլմանը:
— Դա իմ միակ բաղձանքն է, ես ցանկանում եմ, որ դու վերջապես տիրանաս ինձ…
Ծառերի ճյուղերը հանկարծ խշշացին: Աղջիկը վախից ճչաց, պոետը շուռ եկավ ու տեսավ մի արջ և մի գայլ, որոնք երկու ոտքերի վրա էին քայլում: Չզարմացավ: Անտառը դյութանքներով լի էր, ու այստեղ հաճախ էին նման բաներ կատարվում: Արջը գեր էր, խոշորամարմին և մի հրացան ուներ ձեռքին, իսկ գայլը նիհար էր ու պնդակազմ, և ուսից կախ էր գցել մի որսորդական պայուսակ:
— Սա իսկական նախամարդ է,- զարհուրած բացականչեց արջը …
— Նախամարդ… մինչդեռ դեմքը ծանոթ է,- մտախոհ ավելացրեց գայլը:
— Հեռու կացեք, անտառային չարքեր,- հերոսի պես սպառնալից ցցելով դանակը բացականչեց պոետը,- չհանդգնեք մոտենալ…
— Հանգիստ, հանգիստ,- արջը երկյուղածորեն հրացանն ուղղեց դեպի պոետը, որը ակնհայտ վախ տեսավ նրա աչքերի մեջ:
— Ես քեզ ճանաչում եմ, դու պոետն ես,- ասաց գայլը,- մեկ տարի առաջ քեզ փնտրում էին ու չգտան: Որտե՞ղ ես եղել այդքան ժամանակ, ինչպե՞ս ես հայտնվել աստծո կողմից լքված այս անկյունում:
— Գայլ, հավատա ինձ, մեկ շաբաթ առաջ եմ տանից դուրս եկել… Ասենք ինչու եմ անկեղծանում քեզ հետ, ինչե¯ր եմ քննարկում: Դուք հավանաբար եկել եք, որպեսզի մեզ բաժանեք իրարից… Ես նրան այնքան փնտրեցի ու վերջապես գտա: Տեսեք, թե ինչ գեղեցիկն է, ինչպես է իր մեջ համադրում հազվադեպ կանացիությունն ու աստվածային հրաշագեղությունը… Եվ մի՞ թե դուք նրա դեմքին չեք տեսնում հոգու ողջ մաքրությունն ու անապակությունը…
Գայլը և արջը զարհուրած իրար երեսի նայեցին:
— Ո՞ւմ մասին է սա խոսում, այստեղ ոչ ոք չկա,- ասաց արջը:
— Լռի՛ր, մի՞ թե չես տեսնում, թե ինչի հետ գործ ունես,- կիսաձայն արջին շշնջաց գայլը ու դառավ դեպի պոետը: — Մենք քեզ տուն կտանենք ու դու կտեսնես քո կնոջը և երեխաներին: Նրանք անչափ կուրախանան, որովհետև մեռած են քեզ կարծում:
— Հիմար գազաններ: Ձեզ տրված չէ հասկանալ աստվածային գեղեցկությունը: Հեռացեք այստեղից, այլապես կսպանեմ ձեզ, երդվում եմ այս լիալուսնով, որի լույսի ներքո վերջապես գտա իմ տենչանքի առարկան…
— Անմիտ,- ենթագիտակցորեն առարկեց արջը,- երկնքում սոսկ կիզիչ արևն է…
Արջը և գայլը վախեցած ետ-ետ գնացին: Գայլը ցածրաձայն ասաց արջին:
— Սա պոետն է, շատերն են նրան ճանաչում: Աշխատանք ուներ, հարգանք և պատիվ: Մեկ տարի առաջ հանկարծ անհետացավ ու նրան այդպես էլ չգտան… Ցնցոտի էլ չի մնացել վրան, սեփական կաշին է հագուստի տեղ ծառայում… Ի՞նչ է կերել, ինչպե՞ս ինքը կերակուր չի դարձել, ինչպե՞ս է դիմացել ցրտին… Նայիր ձեռքին, ճկույթը և մատնեմատը բացակայում են. հավանաբար ցրտահարվել են ու պոկվել: Տե՛ս դեմքն ակոսող խորը սպիները, երևի վայրի գազանների հետ կռիվ է տվել: Չեմ կարող հավատալ աչքերիս, ախր սա ամենախաղաղ արարածն էր, որին երբևէ ճանաչել եմ…
— Քո ասածը զուտ ցնդաբանություն է,- առարկեց արջը:- Դեպքեր են եղել, երբ մարդը տաք մուշտակների մեջ է անտառում սառել… Մեղմ խոսիր հետը, աշխատիր ձեռքից վերցնել դանակը, իսկ ես կփորձեմ զանգել…
Պոետը լավ չհասկացավ, թե ինչ են խոսում արջը և գայլը, բայց վատ բան կանխազգաց: Արյունը խուժեց գլուխը, վաղուց արդեն դյուրագրգիռ էր դարձել:
— Դե ես զգուշացրի, դժոխքի ծնունդներ…
Պոետը ճարպկությամբ նետեց դանակը, որը մինչև կոթը խրվեց արջի կոկորդը: Նույն ակնթարթին որոտաց հրացանը և միջնաթափանց խոցեց նրա կուրծքը:
— Քո արյունը փչացրեց իմ սքանչելի զգեստը,- նեղսրտեց աղջիկը:
Պոետը սոսկումով շուռ եկավ, նույն պահին գայլի պողպատյա մատները մխրճվեցին նրա կոկորդը: Կարճ գոտեմարտ ծավալվեց: Թեև գայլն ավելի ուժեղ էր, և ոչ մի տեղից վիրավորված չէր, պոետը նրան խեղդեց և պառկեցրեց արջի կողքին:
— Վերջապես ե՞րբ կգաս: Ես սպասում եմ քեզ:
— Ես մեռնում եմ, ես արյունաքամ կլինեմ:
— Անընդհատ նույնն ես կրկնում: Աղջկա հետ չի կարելի շարունակ խոսել մռայլ բաների մասին… Տե՛ս, իմ զգեստը գունագեղ է դարձել քո արյունից…
— Ես միշտ հոգատար եմ եղել քո հանդեպ, իսկ դու իմ նկատմամբ անտարբեր…
— Ես սիրում եմ քեզ:
— Ուրեմն չե՞ս նեղանում բանաստեղծության համար:
— Բոլորովին: Նույնիսկ պետք է խնդրեմ, որ բարձրաձայն կարդաս ինձ համար:
Աղջիկը առույգ ու ծիծաղկոտ ցատկեց ծառերի մեջ, պոետը վազեց նրա ետևից:
Սպանեցիր ինձ, թեկուզ այդ առանց զգալու,
Ու նույնիսկ գլխի չընկար շուռ գալ տեսնելու,
Թե ինչ եղավ գարշ դիակը,
Որը քեզ ժպտալիս կեղծ չէր ինչպես դիմակը,
Լինելով Տիեզերքում լավագույնն ու միակը:
Չեմ հանդիմանում, չեմ տենչում մոռանալ, բնավ,
Ինչ որ պետք է լիներ, անխուսափելի էր, ու եղավ:
Տապալվել սիրելիի ձեռքով, գցված է վիճակը,
Ու թեկուզ նրա սիրտը Տիեզերքում լավագույնն էր ու միակը,
Ընկավ մեն մի խոսքից խոցված, ինչպես բյուր նետերից կործանվում է բանակը:
Կանգնած ժամերի մի դժնի խորհուրդ,
Տանջում է միտքը, չի տալիս հագուրդ:
Սակայն պար բռնած հուրն ու կրակը, որ հոգին հասցնում են գեհենի բակը,
Չեն պարզում, այդ սերը, Տիեզերքում, լավագո՞ւյնն էր, կամ միա՞կը,
Այլ լոկ… մնալ, թե իջնել դժոխքի տակը:
Չափվում է ժամանակը սրտի զարկի հետ,
Բոլոր նախկին հույզերը կորսված են հուր հավետ…
Գլխիվայր շրջվում է աշխարհը, կատարվում է ճիշտ հակառակը,
Վերստին խղճուկ անտեսվածն է, բայց ինչ-որ տեղ միակը,
Որը, երբ ժպտում էր քեզ, կեղծ չէր ինչպես դիմակը:
Երբ արտասանում էր վերջին տողերը, նրա երակներում գրեթե արյուն չէր մնացել: Սակայն ամենավատն այն էր, որ աղջիկը վերստին անհետացել էր: Քիչ հեռու ընկած էին որսորդների մարմինները, որոնց պոետը սպանել էր: Նրանց տեսնելով նա հասկացավ, որ ամբողջ ժամանակ մնացել է տեղում կանգնածª բոբիկ ոտքերով ընկղմված սեփական արյան լճակի մեջ: Սարսափելի թուլություն զգաց ու փլվեց ծնկներին: Քիչ անց պառկած էր մեջքի վրա և նայում էր կապույտ երկնքին, որտեղ սառնափայլ լիալուսնի փոխարեն շողշողում էր ոսկեդեղին արևը: Հասցրեց մտածել, որ երկնքում գուցե ներողամիտ կգտնվեն, որովհետև ինքը արջի ու գայլի է սպանել: Ապրած ողջ կյանքը ակնթարթորեն անցավ նրա աչքի առջևով: Թվաց, թե վերածնվում է, ուրիշ մարդ է դառնում: Սակայն պոետը չէր փոխվել: Երբ հոգին լքում էր մարմինը, նա բնավ չէր զղջում, որ այդպես ուժգին սիրել է:
Վերլուծություն
Այս պատմվածքը շատ մեծ սիրո և շատ մեծ տխրության մասին էր: Եթե մարդը՝ ինչպես մեր գլխավոր հերոսը, սիրահարվում է մինչև ականջների ծայրըՙ կարող է սիրել մինչև իր կյանքի վերջ նույն մարդուն, անըդնհատ մտածել նրա մասին, տեսնել նրան երազներում, նույնիսկ նկարագրել իր զգացմունքները բանաստեղծությամբ և նկարի տեսքով: Պոետը սիրահարվել էր աղջկան, բայց այնքան հիացած էր նրանով որ չնկատեց, թե ինչպես է նա դավաճանում նրան: Պոետը իմանալաով այդ մասին, շատ ծանր տարավ, ամբողջ օրերով մտածելով նրա մասին, քանի որ սիրում էր նրան, և միակն էր ում կարող էր վստահել իր կյանքը:
Սերը միաժամանակ բերում է և ուրախություն, և տխրություն: Երբ սիրող մարդը մի անգամ ցավ պատճառի, լինում այնպես, որ ներելի է, բայց այց ցավը միշտ մնում է սիրո խորքում և կյանքի չի լինի մոռանալ: Եթե սիրում ես մարդուն, պատրաստ ես անել ամեն ինչ նրա համար, և կապ չունի սերը միակողմանի է թե ոչ: Սիրող մարդը չի կարող կառավարել իր զգացմունքները, քանի որ նրա ամեն ինչը կախված է սիրած մարդուց: Կյանքում ամեն ինչը կարող է բերել և ցավ, և տխրություն, և ժպիտ, և ուրախություն: Մենք չենք կարող իմանալ, թե ինչպես կդասավորվի մեր կյանքը, ում կսիրենք, կկարողանք մեր սերը պահպանել մինչև երջ թե ոչ: Կյանքն է այդպիսին, և ամեն ինչ կախված է կյանքից:
Յանա Սարդարյան 